ogenblikstemming

Op dit schilderij van Jacob Vrel ‘Vrouwtje bij de schouw’ (1654-1662) staat rechts voor de stoel een vuurklok. Omdat het een woord is dat ik nog niet kende ben ik het artikel in ‘Vind’ eens gaan lezen.

Een vuurklok is eigenlijk een mobiele brandbescherming die, als de bewoners naar bed gingen en het haardvuur nog niet uit was, over de gloeiende delen in het haardvuur geplaatst werd. Dat is een betere manier dan die ik ooit had: het duurde mij te lang voor het vuur doofde (ik had slaap en wilde naar bed) en ik gooide er een plons water over. Had ik beter niet kunnen doen, wat een troep gaf dat. Had ik toen maar een vuurklok gehad.

Omdat er vroeger veel huizen van hout of gedeeltelijk van hout waren kwamen er al vanaf de 12e eeuw vuurklokken in de huizen. Later werd het in verschillende steden verplicht er een in huis te hebben en de pottenbakkers werden er ware meesters in ze te draaien, versieren en bakken. Buiten Nederland komen de vuurklokken bijna niet voor. Waren ze eerst helemaal rond, vanaf 1530 krijgen ze ook een platte achterkant zoals op het schilderij te zien is. Vanaf die tijd krijgen de klokken ook steeds meer versieringen. Ze hadden luchtgaten waardoor het vuur niet uit ging maar bleef smeulen zodat het in de ochtend weer aangewakkerd kon worden en een oor om hem op te tillen. Met de komst van de kachel verdwenen de vuurklokken(of stolpen) langzaam uit de huizen.

Waarom het klok heet weet ik niet. Verwijst het misschien naar de brandklok die werd geluid als er brand was?

Wij zijn er zo aangewend: een meter bestaat uit 10 decimeter of 100 centimeter of 1000 millimeter. Een kilo is 1000 gram, een pond 500 gram en een ons 100 gram. En bijna overal waar wij boodschappen doen wordt er met dezelfde maten gemeten en worden dezelfde gewichten gebruikt. Dat is niet altijd zo geweest. Soms hadden steden hun eigen gewichten en maten en was het lastig voor handelaren en reizigers. Maar op 1 augustus 1793 werd de eerste meter wettelijk vastgelegd door de Franse Academie van Wetenschappen. Het zou het tienmiljoenste deel zijn van de afstand rond de aarde, langs de meridiaan van Parijs. Het was onder de regering van Napoleon en omdat wij toen deel uitmaakten van het Franse rijk moesten wij ook die maten gebruiken. Toen Napoleon verslagen werd en Willem I hier aan het bewind kwam werd het aanvankelijk terug gedraaid maar in 1816 kregen wij metrieke tiendelige maatstelsel dat nu nog altijd gebruikt wordt. Belangrijke dag dus geweest: 1 augustus 1793. Want hoe hadden we anders nu overal 1,5 m. afstand kunnen houden? Hoewel, het lukt niet iedereen zag ik in de krant en op het journaal.

Ik pak op gezette tijden het dikke boek dat Herodotos schreef in de vijfde eeuw voor Christus: ‘Historiën’. Hij zegt:’ Herodotos is mijn naam, ik kom uit Halikarnassos en maak hierbij het verslag wereldkundig van het onderzoek dat ik verricht om de herinnering aan het verleden levend te houden en de grootse, indrukwekkende prestaties van de Grieken en andere volkeren te vereeuwigen’.

Nou, dat vereeuwigen is duidelijk gelukt want zijn boek wordt nog steeds herdrukt. Veel dingen waar hij over schrijft heeft hij met eigen ogen gezien. Hij reisde door Griekenland, Anatolië, Opper-Egypte, Noord-Afrika, delen van het Midden-Oosten, de huidige Oekraine en de Krim en delen van West-Europa.

Maar hij ging ook af op de beschrijvingen van zeevaarders en andere reizigers. Hoewel zij soms meer hun fantasie gebruikten dan dat zij de feiten vertelden en mogelijk heeft hij zelf ook het een en ander mooier gemaakt dan het was. Maar dat maakt het lezen alleen maar leuker.

Over de krokodil schrijft hij onder andere:’ In de winter eet hij niets en houdt dat vier maanden vol…’s Nachts blijft het dier onafgebroken in de rivier, omdat het water dan warmer is dan de open lucht en de dauw…
…Een krokodil heeft ogen als een varken en zijn tanden zijn groot in vergelijking met zijn lijf, zeg maar gerust dat het slagtanden zijn…

Hij schrijft ook over een speciaal uitgekozen krokodil in Egypte in en om Thebe en het Moiris-meer: ‘Het dier is geresseerd en helemaal tam geworden, het draagt oorringen van glas of goud en sierbanden om de voorpoten, het krijgt alleen lekkere hapjes en offerkoeken te eten- kortom, het wordt zijn leven ang vertroeteld. Na zijn dood wordt het beest gebalsemd en in een gewijde kist begraven. Daarenetegen geloven inwoners van Olifantenstad en omgevingniets van die heiligheid en zij eten zelfs krokodillenvlees…

Dit is toch heerlijk om te lezen? Zo schrijft hij zijn hele boek vol over allerlei onderwerpen. Aanrader!

Zo moet Herodotus eruit hebben gezien.

Een foto in 1925 genomen waarop mijn grootmoeder, mijn tante Nel en tante Geert staan, samen met mijn moeder die toen nog een peutertje was. Ik denk dat de foto in Amsterdam werd genomen want daar woonden ze toen.

In datzelfde jaar 1925 liet Mussolini door de koning het parlement ontbinden en gaat hij bij decreet regeren als regeringsleider en Duce van het fascisme.
In Duitsland verschijnt Mein Kampf door Hitler. Het begin van duistere tijden.
Er gebeuren ook onschuldiger dingen zoals de eerste televisiebeelden, opgenomen in Londen door ingenieur John Baird.
De opening van de eerste autosnelweg ter wereld in Italië, de huidige A8 tussen Milaan en Varese. En ook in dit jaar wordt de eerste TT van Assen verreden en de 500cc-motoren haalden de snelheid van 90 km. per uur.

In Duitsland komt ook iets goeds op de markt: de eerste kleinbeeldcamera van Leica en wordt in Nederland de later beroemde fotograaf en cineast Ed van de Elsken geboren.

Wat zouden mijn oma en tantes van dat alles geweten hebben toen deze foto werd gemaakt? Ik weet het niet en zal het ook nooit meer weten.

Wat is het toch een luxe dat ik, als ik wil, iedere dag kan gaan douchen. En, als ik dat wil, naar de sportschool gaan kan, mijn fiets kan pakken of op een andere manier actief kan zijn. Nu was er een Engelse fietsfabrikant die in 1897 bedacht: dat moet toch in een moeite door kunnen? En zo bedacht hij het ‘Velocipede stortbad’. ’s Morgens onder het douchen direct even trainen om in conditie te blijven. Het is een soort hometrainer en stortbad waarbij het arbeidsvermogen, dat je zelf opwekt door te trappen, niet verloren gaat, maar de pomp aandrijft die het neergestorte water weer omhoog pompt. Het was zelfs mogelijk onder de bak een verwarmingselement te plaatsen waardoor je geen stortbad van koud water kreeg, maar van heerlijk, de spieren ontspannend warm water. De redacteur van het blad waarin dit artikel verscheen zag grote mogelijkheden voor rijwielclubs en scholen. Ik ben benieuwd of het ook werkelijk ooit in productie genomen is. Ik heb er niets over kunnen vinden. De informatie over het bovenstaande vond ik weer in het boek ‘Knotsgekke uitvindingen van de 19e eeuw’ van Leonard de Vries.

Schoonzoon R. heeft iets nieuws: staande op een plankje met aan twee kanten wielen draait hij rondjes op de parkeerplaats achter het huis. Maar ja, wat is nieuw? Ik las van de week een artikel uit 1870 over een nieuwe uitvinding: de ‘pedespeed’. Het waren ‘ twee wielen van 35 cm. middellijn waaraan solide notehouten stijbeugelvormige voorzieningen waren bevestigd, in wier onderkant zich voetsteunen als bij schaatsers bevonden’.

Deze wielschaatsen vereisten enige oefening maar als je de nodige vaardigheid onder de knie had kon je het hele jaar schaatsen, ook als er geen ijs was. Het werd aangeprezen als ‘ een heerlijk, gezond en sierlijk tijdverdrijf gedurende alle jaargetijden’.

Voor het gebruik door dames konden die wielen aan de bovenkant worden afgedekt, ter bescherming van de kleding.

Dit las ik in het vermakelijke boek ‘Knotsgekke uitvindingen van de 19e eeuw’, door Leonard de Vries. De illustratie komt ook uit dat boek. En het boek komt weer uit de kringloopwinkel.

In het Volkenkundig museum werd ik zondag getroffen door een serie mutsen uit Afghanistan. In Zuidwest-Aziëzijn mutsen belangrijke kledingstukken. Het is niet gepast blootshoofds rond te lopen.Ik denk opeens aan mijn moeder die vroeger nooit uitging zonder hoofddoek of hoed en mijn vader had ook altijd een hoedje op.
In Afghanistan tonen de mensen van oudsher met hun hoofdbedekking hun leeftijd, geslacht en afkomst. Materiaal en motief laten zien of de drager een man of vrouw is en de combinatie van het soort stiksel met een motief toont waar de muts vandaan komt. Maar tegenwoordig wordt de decoratieve waarde vaak belangrijker gevonden dan de historische of etnische betekenis.
Nu ben ik vergeten te kijken op de informatie bij de mutsen, door ik weet niets van de herkomst, behalve dat zij uit Afghanistan komen. Maar zonder dat te weten kun je er ook gewoon van genieten.

Vandaag is de naamdag van de heilige Apollonia. Zij leefde in de derde eeuw in Alexandrië(Egypte). Tijdens de vervolgingen van keizer Decius, tussen 248 en 249, werd zij opgepakt. De eerste legende vertelt dat een woedende menigte haar mishandelde waardoor haar tanden uit haar mond werden geslagen.

Een later legende (zie de afbeelding) beweert dat haar tanden een voor een werden uitgetrokken. Deze marteling was om haar van haar geloof af te brengen, maar zij was standvastig en stierf op de brandstapel. Latere kunstenaars hebben haar afgebeeld met een tang in de hand en in die tang een tand.
In de tijd dat tandbederf een algemene kwaal was, werd zij de aangeroepen tegen tand- en kiespijn. Tandartsen benoemden haar tot hun patrones.

Bij mij roept de naam heel andere beelden op. Toen ik jong was en op de zwemclub DWR (De Waterratten) zat, hadden wij een medepoloster die Plonie heette en haar naam was voluit Apollonia. Gelukkig had zij al haar tanden nog.

Als ik geen wekker zou hebben zou ik bijna iedere ochtend een gat in de dag slapen. En omdat ik ’s middags ook al rust blijft er dan weinig dagtijd over. Mijn wekker geeft me dus meer leef-tijd. Ik zet hem braaf voor het slapen gaan en vertrouw hem volledig.
Vroeger had je de porder die in de vroegte van de ochtend zijn lijst klanten langs ging, op het raam klopte, net zo lang tot er een teken van wakker-zijn werd gegeven.
Gelukkig word ik niet wakker getikt maar klinkt er een klaaglijk ‘miauw’.
Een van de leuke dingen van een oude telefoon is dat hij nu als wekker kan fungeren. Voor de rest is hij te ouderwets geworden, net als de porder van vroeger.

Ton en ik hebben lang geleden een boterbriefje gehaald, onze kinderen hebben dat niet gedaan. Die zijn zonder gaan samenwonen. Ik heb eens gekeken waar dat ‘ boterbriefje’ vandaan komt. Dat gaat terug naar de Middeleeuwen, al had het toen een andere betekenis. Toen had je ook al de vastentijd en in die periode mocht je toen geen zuivelprodukten gebruiken. Nu wist de kerk overal slaatjes uit te slaan en ook hier. Wilde je wel zuivelprodukten gebruiken maar niet in de hel komen, dan kocht je een aflaat: een boterbriefje.

Vroeger was ‘boterbrief’ ook een spotnaam voor belastingaanslagen en andere officiële stukken die in botergele enveloppen werden afgeleverd. Pas in de Eerste Wereldoorlog kreeg het de huidige betekenis. De boter was toen op de bon en alleen mensen die officieel getrouwd waren kregen kregen boter. Je moest dan wel bewijzen dat je getrouwd was, dus ging men een ‘boterbriefje’ halen.

Dit las ik op een bewaarde pagina uit ‘Het Kleine Loo’ die ik weg wilde doen in het kader van het grote opruimen. Goed dat ik toch geregeld weer dingen terugleg en ze niet allemaal in de papierbak doe. En ik vond nog wat gezegdes over boter.